De Geschiedenis van het Orgel

Het orgel tussen 1883 en 1930
Op 30 maart 1985 werd het door de Gebr. Reil gerestaureerde orgel tijdens een speciale dienst in gebruik genomen. Het was de derde maal in een periode van 100 jaar, dat er een orgel werd ingewijd.

Op 9 maart 1883 mocht de gemeente haar eerste orgel in gebruik nemen. Het kerkarchief zegt ons hierover slechts het volgende: Op de kerkeraadsvergadering van 2 maart 1883 wordt besloten "Op vrijdag den 9den Maart het Nieuwe Kerkorgel aan Zijne bestemming te wijden des avonds te 6 ure en bij die gelegenheid 25 cent entree te vragen, van allen die in staat zijn het te betalen", 6 april 1883: "Volgens besluit der vorige vergadering is het orgel den 9 den Maart j.l, aan zijne bestemming gewijd. Bij die gelegenheid werd het bespeeld door den Heer Hemsen, Organist te Appingedam en door onzen Organist J. M.. Smit, Ouderling onzer Gemeente, terwijl door onzen leraar Ds. Moet, en door Ds. G. Geerts, van Appingedam, in sierlijke toespraken de geschiedenis van het Orgel werd geschetst, en door Ds. L.H. van Dijk van Schildwolde het nut van het orgel in dichtregelen werd besproken ". Op 4 mei 1883 "wordt besloten het 2de termijn der ingeteekende gelden voor het Nieuwe Orgel, en het vergroten der Kerk, tegen de volgende Kerkeraadsvergadering op te halen". Voordat men een orgel in de kerk kreeg, werd gebruik gemaakt van een voorzanger. Deze functie werd jarenlang door de heer P. Noordhuis Sr. vervuld, zelfs nog na 1883. Dit zegt wel iets over de inferieure kwaliteit van het orgel.
In de notulen van de kerkeraadsvergadering van 8 aug. 1883 1ezen we dan ook:
"...wordt besloten een schrijven te richten aan den Heer Meijer, Orgelmaker te Veendam met aanmerkingen betrekking hebbende op den toestand van het door hem aan deze gemeente geleverde orgel".
Hoewel naar bekend het orgel slecht functioneerde -bij enige zomerwarmte weigerde het reeds diensten- werd het toch wel regelmatig bespeeld. Bij 7 maart 1884 lezen we: "...wordt besloten om aan Dirk van Eerden een cadeau te geven voor zijn diensten als Orgeltrapper, bestaande in een nieuwe broke, vest en kiel".
In 1912 werd een nieuw kerkgebouw in gebruik genomen. Wat er met het orgel gebeurde is niet bekend; uit de archieven begrijpen we, dat het in de periode van Ds.Los (1930) werd vervangen, hetgeen erop duidt dat het oorspronkelijke orgel toen is overgeplaatst. Hoewel het orgel in zeer slechte staat moest zijn, heeft men het waarschijnlijk toch bespeelbaar kunnen houden.

Het Van Oeckelen-orgel (1930-1984)
In 1930 heeft men besloten het oude orgel te vervangen. Bij de fa. Holtman en Leemhuis in Zuidbroek werd een gebruikt orgel aangeschaft: een ballustrade-orgel met klavieren aan de rechterkant. Het was in 1854 door P. van Oeckelen gebouwd voor de Rooms-KatholiekeKerk te Veendam.

In 1954 besloot men het orgel door de fa. Reil te Heerde uit te laten breiden. Er werd een nieuw rugwerk geplaatst, met de oude lade van het bovenwerk er in. Het hoofdwerk werd naar achteren geplaatst en verhoogd. De hoofdwerkkas werd dieper gemaakt, zoadt deze ruimte bood aan een aparte windlade voor 4 pedaalstemmen.

De vorm van de rugwerkkas was echter tegengesteld, hoge zij torens en een laag middendeel, zodat het een hele opgave was de grootste pijpen in de rugwerkkas kwijt te raken. Door deze nauwe behuizing kon de klank van het rugwerk niet tot zijn recht komen. Het hoofdwerk vertoonde dezelfde opbouw, doch doordat het niet uitgebreid werd, had het pijpwerk hier meer ruimte. In 1964 werd de 12 grootste pijpen van het pedaal, die erg zwak waren, vervangen door nieuwe. Reeds vanaf deze verbouwing trokken de mechanieken, zodat koppelingen en klepmechanieken regelmatig moesten worden bijgesteld. Het orgel had dan ook vanaf het begin al een zware speelaard.
In 1969 werd het kerkinterieur gemoderniseerd. Om de kerk zo snel mogelijk droog te krijgen werd de verwarming flink opgestookt, waardoor het orgel grote schade opliep aan de windladen en -kanalen en algehele ontstemming het gevolg was. In 1974 werd de fa. Reil benaderd voor advies. Deze adviseerde: demontage en reparatie van windladen, aanbrengen van nieuwe pulpeten en verende slepen; plaatsing van de windmotor in een geluiddempende kist in de toren. Kosten plm. f. 30.000 Daar men dit bedrag te hoog vond werd besloten het orgel in onderhoud te geven aan iemand die aanbood ditzelfde karwei te kunnen klaren voor f. 8.000 De windladen werden echter nooit gedemonteerd, de pulpeten niet vervangen en het onderhoud beperkte zich tot het bespeelbaar houden van het orgel.

Het nieuwe orgel van Reil
Intussen gleed het orgel qua betrouwbaarheid steeds verder af. De toestand werd kritiek toen bleek, dat de orgelgalerij ging verzakken. Door deze verzakking raakte het orgel uit zijn verband en dreigde het rugwerk voorover te vallen. Ondanks onderstutting van het rugwerk zakte het hoofdwerk steeds verder naar voren, zodat de mechanieken naar het rugwerk werden ontregeld tot het tenslotte vrijwel onbespeelbaar was. Een orgeladviseur bevestigde in 1979 deze gebreken; gedacht werd om het bestaande instrument ingrijpend te restaureren. De gehele kas, die voor een groot deel uit hardboard bestond, zou moeten worden vernieuwd; de klavieren en mechanieken zouden vervangen moeten worden, evenals het slechte pijpwerk uit 1954. Op een gemeente-avond bleek de meerderheid dan ook voor aanschaf van een geheel nieuworgel. Wel werd gevraagd of het nieuwe orgel weer zo als het oude zou kunnen klinken. Met deze opdracht ging de orgelcommissie aan het werk. Na het bezoeken van diverse orgels groeide een duidelijke voorkeur voor het type orgel, dat de gebr. Reil de laatste jaren heeft gebouwd. Na vergelijking van diverse offertes gaf men in 1980 opdracht aan de gebr. Reil een nieuworgel te bouwen. De leveringstijd bedroeg echter 4 jaar, zodat men het oude orgel nog zo lang bespeelbaar moest houden. In de zomer van 1984 legde men een geheel nieuwe fundering aan voor het orgel, los van de galerij, die 30 cm. naar voren werd gebracht. In februari 1985 werd het nieuwe orgel opgebouwd. 7 registers van Van Oeckelen vonden hierin een plaats. De nieuwe klavieren zijn een kopie van die van het Van Oeckelen-orgel in de Ned.Herv.Kerk te Beerta. dat nog in originele staat verkeert. Op 30 maart 1985 is het orgel 's avonds om 7 uur ingewijd met een bespeling en samenzang door de adviseur, de heer Joh. Por te Groningen, en de drie organisten. Hierbij bleek dat het nieuwe orgel goed berekend is op zijn belangrijkste taak: het begeleiden van de gemeentezang. Lovende woorden zijn hier op z'n plaats voor het prachtige en degelijke werk, verricht door de orgelmakerij gebr. Reil.
De 12 grootste Subbas-pijpen, die in 1964 op het pedaal werden geplaatst zijn nu gebruikt voor de Bourdon 16' van het hoofdwerk. De ontbrekende pijpen van de Bourdon 16' Baskant zijn van Van Oeckelen. De windvoorziening wordt geregeld door twee z.g. keilbalgen. De kleine keilbalg wordt zowel voor de windvoorziening van het pedaal als voor voorbalg voor de grote keilbalg gebruikt. De pedaalkas staat apart van het hoofdwerk opgesteld, gescheiden door een stemgang. De boventoetsen van de klavieren zijn van ebbenhout, de onder toetsen van been. De mechanieken zijn met laken ingevoerd. De koppeling Rugwerk-Hoofdwerk en de pedaalkoppels zijn als trekregister uitgevoerd. Kas en windkanalen zijn van massief grenen, evenals de vernieuwde balustrade. De kas is rijkelijk met zaagwerk versierd. Het geheel werd in 2 kleuren groen geschilderd